Í gær var fundað í kjaradeilu Verkalýðsfélags Akraness og þeirra stéttarfélaga sem eiga aðild að kjarasamningi við Elkem Ísland á Grundartanga í húsakynnum ríkissáttasemjara. En eins og fram hefur komið hér á heimasíðunni þá átti kosning til verkfalls í verksmiðjunni að hefjast á morgun en undirbúningi að kosningunni er lokið.

Í ljósi þess að ögn betri tónn var í forsvarsmönnum Elkem til að reyna að leysa þau örfáu ágreiningsatriði sem starfsmenn hafa haft orð á að vanti til að hægt sé að skrifa undir samning hefur VLFA ákveðið að fresta kosningu um verkfall fram í næstu viku. Ríkissáttasemjari hefur boðað til fundar næsta föstudag þar sem reynt verður að leysa endanlega úr þessum deiluatriðum.

Það er rétt að geta þess að það átti ekki einungis að hefjast kosning um verkfall hjá Elkem heldur einnig hjá Norðuráli en samningur Norðuráls rann út um síðustu áramót eins og hjá Elkem. Til þessa hafa viðræður þar verið algjörlega árangurslausar.

Í gær átti formaður óformlegt samtal við Gunnar Guðlaugsson forstjóra Norðuráls á Grundartanga og var það samtal að mörgu leyti ágætt og gaf formanni von um að hægt yrði að leysa þá deilu án átaka þótt vissulega sé ekkert fast í hendi hvað það varðar. 

Ríkissáttasemjari hefur einnig boðað samningsaðila sem eiga aðild að kjarasamningi Norðuráls til fundar á næsta föstudag og í ljósi þessa samtals formanns VLFA og forstjóra Norðuráls og vilja forstjórans til að koma viðræðunum á fullt skrið þá hefur Verkalýðsfélag Akraness einnig ákveðið að fresta kosningu um vinnustöðvun í Norðuráli fram í næstu viku.

Vonandi tekst að leysa þessi ágreiningsmál í báðum verksmiðjunum enda ótækt að starfsfólk sé búið að vera án launahækkana í 15 mánuði á sama tíma og allt hefur hækkað í íslensku samfélagi.

Vissulega getur brugðið til beggja vona í báðum þessum viðræðum en eftir jákvæðari tón þá telur VLFA það skynsamlegt að gera loka atlögu að þessum viðræðum á föstudaginn. Ef það ekki tekst er ljóst að kosning um vinnustöðvun mun hefjast í næstu viku í báðum verksmiðjunum hjá félagsmönnum VLFA.

En það er ögn bjartara yfir þessum viðræðum núna en ljóst eins og áður sagði að það geti dregið snöggt fyrir sólu en það kemur í ljós á föstudaginn.

Nú eru liðnir þrír mánuðir frá því að kjarasamningur starfsmanna Norðuráls rann út. Skemmst er frá því að segja að ekkert sé að frétta í þessari deilu og afskaplega lítinn vilja að finna af hálfu fyrirtækisins til þess að ganga frá kjarasamningi þannig að starfsmenn fái launahækkun til að standa undir hinum ýmsu hækkunum sem almenningur í þessu landi hefur þurft að þola á liðnum misserum. Það er þyngra en tárum taki að vita að jafn öflugt fyrirtæki og Norðurál er skuli ekki leggja sig meira fram við að ganga frá kjarasamningi enda eru liðnir 15 mánuðir frá því að starfsmenn fengu síðast launahækkun en á sama tímabili hefur verðlag, afborganir af húsnæði og fleira stökkbreyst.

Það er líka umhugsunarefni að þegar kjarasamningsgerð við þetta öfluga fyrirtæki er skoðuð aftur í tímann tekur oft mjög marga mánuði að ganga frá kjarasamningi og sem dæmi þá tók 9 mánuði að ganga frá samningi þegar kjarasamningur Norðuráls var síðast laus. Það er rétt að geta þess að Norðurál er með umtalsverða vörn hvað vinnustöðvun varðar og sem dæmi þá má ekki kjósa um verkfall fyrr en 3 mánuðum eftir að kjarasamningur rennur út sem er þá núna um mánaðarmótin og síðan líða aðrir 3 mánuðir þar til að niðurkeyrsla á kerjum fyrirtækisins hefst samkvæmt grein um vinnustöðvun í kjarasamningi.

Á þessari forsendu er ekkert annað í stöðunni en að nýta fyrsta tækifæri til þess að kjósa um vinnustöðvun enda engin teikn á lofti um vilja fyrirtækisins til þess að hefja kröftuga vinnu við að ganga frá nýjum kjarasamningi. Kjarasamningi sem tekur tillit til eðli þessarar starfsemi enda er vinna í stóriðjum erfið, krefjandi og oft á tíðum hættuleg. Með öðrum orðum, þetta eru ekki hefðbundin verkamannastörf. Þetta er öflugt útflutningsfyrirtæki sem hefur skilað góðri afkomu í gegnum tíðina og því mikilvægt að fyrirtæki af þessari stærðargráðu sýni vilja til að ganga hratt, vel og örugglega frá launabreytingum til handa sínu starfsfólki. Enda eru fyrirtæki ekkert án öflugra starfsmanna. Að þessu sögðu tilkynnti formaður á fundi hjá ríkissáttasemjara í gær að VLFA muni hefja undirbúning að kosningu um verkfall og stefnir félagið á að hefja kosningu á fimmtudaginn í næstu viku enda engin önnur staða á vellinum en að sýna fulla staðfestu í að knýja fram sanngjarnan og réttlátan kjarasamning.

Í gær var haldinn fyrsti fundur hjá ríkissáttasemjara eftir að kjarasamningur við Elkem var felldur með 58% greiddra atkvæða. Frá því að kjarasamningurinn var felldur hefur formaður talað við tugi manna til að reyna að átta sig á hvað varð þess valdandi að kjarasamningurinn var felldur. Almennt voru starfsmenn eftir þessum samtölum að dæma sáttir við kjarasamninginn. Það sem stendur upp úr eftir þessi samtöl er að það er launamunur á milli grunnlauna dagmanna og vaktmanna sem er búinn að vera við lýði í hartnær 30 ár sem vaktmenn eru afar ósáttir með en sá munur nemur 2,15%. Einnig komu fram einhver atriði til viðbótar sem þyrfti að lagfæra þó það hafi ekki komið skýrt fram en þó ber að geta þess að dagvinnumenn sem vinna 5. hverju helgi telja mikilvægt að fá einhverja umbun fyrir þá vinnutörn.

Þessum skilaboðum kom formaður VLFA rækilega á framfæri og hefur svosem átt í samtölum bæði við forsvarsmenn fyrirtækisins og SA sem fara með samningsumboð fyrir fyrirtækið en það hefur ekki borið árangur til þessa né bar það árangur á fundinum í gær.

Í ljósi þeirra staðreynda tilkynnti formaður Verkalýðsfélags Akraness á fundinum í gær að félagið væri nauðbeygt  til að boða til vinnustöðvunar og að undirbúningur að kosningu um verkfall meðal félagsmanna VLFA færi á fulla ferð. Stefnt verður að því að kosning um vinnustöðvun muni hefjast á fimmtudaginn í næstu viku. Félagið hefur ekki aðra kosti eftir að starfsmenn hafa fellt samninginn með jafn afgerandi hætti og raun ber vitni og samtöl til að finna lausn á málinu hafa ekki borið árangur. Formaður er að undirbúa hvaða hópar innan fyrirtækisins munu taka þátt í slíkri kosningu.

Formanni er ekki kunnugt um hvort hin fjögur stéttarfélögin sem eiga aðild að samningnum ætli að fylgja VLFA eftir með kosningu um vinnustöðvun en það er þeirra að svara því hvort þau hafi í hyggju að gera slíkt eða ekki en VLFA er staðráðið í að svara kalli starfsmanna sem felldu samninginn með 58% atkvæða enda ekkert annað í stöðunni eins og áður sagði. 

En vissulega er það einlæg von Verkalýðsfélags Akraness að hægt verði að leysa þessa deilu áður en til kosninga kemur enda er það bjargföst trú félagsins að kjarasamningurinn sé mjög góður. Félagið gerir sér hinsvegar algjörlega grein fyrir því að áðurnefndu atriði þarf að finna lausn á til að sátt ríki til framtíðar.  

Kjarasamningar á almennum vinnumarkaði voru undirritaðir í mars á síðasta ári, 2024. Í þeim er ákvæði þess efnis að sérstök launa- og forsendunefnd, skipuð fulltrúum Alþýðusambands Íslands og Samtaka atvinnulífsins, skuli úrskurða um sérstakan kauptaxtaauka í mars ár hvert út samningstímann. Sýni launavísitala Hagstofu Íslands fyrir almenna vinnumarkaðinn að laun hafi hækkað umfram hækkun lægstu kauptaxta í kjarasamningunum skuli því bæta verkafólki það upp með kauptaxtaauka. 

Umrædd nefnd kom saman til fundar fyrir tveimur vikum, 7. mars. Í ljósi þess að launavísitala hefur hækkað umfram taxtahækkanir úrskurðaði nefndin að virkja skyldi kauptaxtauka, um 0,58% sem fyrr segir. Er það fullt hlutfall umframhækkunarinnar sem orðin er á launavísitölu miðað við kauptaxta. Allir lágmarkstaxtar kjarasamninga munu hækka um það hlutfall.

Meginmarkmið stöðugleikasamninganna sem undirritaðir voru í fyrra var að ná niður verðbólgu og að vextir yrðu lækkaðir. Hvoru tveggja hefur raungerst á sama tíma og kaupmáttur launa hefur aukist. Forsendur eru fyrir framhaldi þar á, þó ýmsar blikur séu á lofti á alþjóðavettvangi. Forsendunefndin hvetur stjórnvöld, Seðlabankann og fyrirtæki til að vinna áfram að markmiðum samninganna en einnig er brýnt að ríki og sveitarfélög gæti hófs í hækkunum gjalda og stuðli einnig að uppbyggingu íbúða. 

Yfirlýsing launa- og forsendunefndar fer hér að neðan.

Kauptaxtaauki tekur gildi 1. apríl 

Launa- og forsendunefnd kjarasamninga á almennum vinnumarkaði, sem skipuð er fulltrúum frá ASÍ og SA, kom saman til fyrsta fundar föstudaginn 7. mars. Á fundinum var úrskurðað að kauptaxtaauki virkjist frá og með 1. apríl næstkomandi. Kauptaxtaaukinn felur í sér að kauptaxtar kjarasamninga hækki um 0,58% frá og með 1. apríl og skýrist af því að launavísitala á almennum markaði hækkaði umfram umsamdar taxtahækkanir viðmiðunartaxtans á fyrsta tímabili stöðugleikasamningsins.

Nefndinni, sem starfar samkvæmt kjarasamningum á árunum 2024-2028, ber að fylgjast með framvindu efnahagslífs og mögulegum áhrifum á markmið samninga um minnkun verðbólgu og lækkun vaxta. Nefndinni ber jafnframt að leggja mat á samningsforsendur í september 2025 og september 2026. 

Verðbólga gengið niður og kaupmáttur aukist 

Meginmarkmið samninganna er að stuðla að minnkun verðbólgu og lækkun vaxta. Verðbólga mældist um 8% þegar undirbúningur kjarasamninga hófst haustið 2023. Forsendunefndin er sammála um að árangur samninganna hafi verið merkjanlegur, verðbólga mælist í dag 4,2% en 2,7% ef horft er fram hjá áhrifum húsnæðisverðs. Kaupmáttur launa hefur aukist á fyrsta ári samnings. 

Seðlabankinn hóf vaxtalækkunarferli í október síðastliðnum og hafa stýrivextir lækkað um 1,50 prósentur frá gerð samninga. Á sama tíma hefur aðhald peningastefnunnar aukist og raunvextir hækkað. 

Aukin óvissa um efnahagshorfur 

Forsendur eru fyrir áframhaldandi hjöðnun verðbólgu á næstu mánuðum og þar með frekari lækkun vaxta. Hins vegar hefur alþjóðleg óvissa um efnahagshorfur aukist og hætta á að Ísland verði fyrir áhrifum af vaxandi átökum á alþjóðavettvangi og viðskiptastríðum. Forsendunefndin telur mikilvægt að stjórnvöld, Seðlabanki Íslands og fyrirtæki vinni áfram að markmiðum samninganna og skapi þannig forsendur fyrir áframhaldandi minnkun verðbólgu og lækkun vaxta. Þar telur nefndin brýnt að ríki og sveitarfélög vinni með peningastefnunni, gæti hófs í álagningu gjalda og taki markviss skref í íbúðauppbyggingu.