Það hefur lengi verið uppi harður ágreiningur á milli sjómannaforystunnar og útgerðamanna um verðlagningu á uppsjávarafla, en þessi ágreiningur lýtur að sjávarútvegsfyrirtækjum sem eru með veiðar og vinnslu á sömu hendi.

Þessi ágreiningur kom m.a. upp í síðustu kjarasamningum vegna þess að sjómenn hafa lengi talið og haft sterkan og rökstuddan grun um að útgerðamenn sem hafa veiðar og vinnslu á sömu hendi séu ekki að fara eftir ákvæðum kjarasamnings sjómanna þar sem skýrt er kveðið á um að útgerðarmönnum beri ætíð að greiða hæsta gangverð fyrir fiskinn.

Vegna þessa vantrausts og tortryggni á milli sjómanna og útgerðamann lagði formaður Verkalýðsfélags Akraness fram tillögu sem laut að því að skipuð yrði fjögurra manna óháð rannsóknarnefnd sem hefði það hlutverk að kanna verðalagningu á uppsjávarafla og kanna hví Norðmenn greiða langtum hærra verð til sinna sjómanna og á það við um allar uppsjávarafurðir þ.e.a.s makríl, loðnu, síld og kolmuna.

Það er skemmst frá því að segja viðbrögð samninganefndar útgerðamanna hafi nánast verið ofsafenginn og var þessari tillögu snarlega hafnað og það með látum. Því til staðfestingar nægir að nefna yfirlýsingu frá SFS þar sem samtökin töldu að sjómannaforystan væri að leggja fram nýja kröfu en það eina í þessari tillögu okkar var að fá á hreint hvort útgerðarmenn væru að svindla og svína á íslenskum sjómönnum og samfélaginu öllu með því að greiða minna fyrir afurðirnar en eðlilegt teljist. Við í sjómannaforystunni töldum að hérna væri kjörið tækifæri fyrir útgerðarmenn að fá á hreint hvort þessar rökstuddu grunsemdir ættu við rök að styðjast eða ekki. Að skipa þessa óháðu nefnd kom ekki til greina af hálfu útgerðamanna sem er og var óskiljanlegt.

Það sem síðan gerðist var að Verðlagstofa skiptaverðs gaf út skýrslu um hver verðmunur á aflaverðmæti á makríl væri á milli Noregs og Íslands og kom fram að norðmenn hafa greitt 226% meira að meðaltali fyrir makrílinn á tímabilinu frá árinu 2012 til 2018 en mesti munur var tæp 300% á árinu 2018.

Þessi samantekt frá Verðlagsstofu er staðfesting á þessum rökstudda grun sjómanna sem klárlega má áætla að á umræddu tímabili hefi verið haft af sjómönnum laun sem nema allt að 10 milljörðum og af ríki og sveitafélögum skatttekjum sem nema allt að 5 milljörðum

Formaður VLFA mætti Heiðrúnu Lind Marteinsdóttur framkvæmdastjóra Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi í Kastljósi á síðasta fimmtudag (29.ágúst 2019) þar sem umræðuefnið var þessi gríðarlegi verðmunur á aflaverðmæti á makríll á milli Noregs og Íslands.

En eins og áður sagði að frá árinu 2012 til 2018 þá munar að meðaltali 226% sem norðmenn greiða meira fyrir markílinn heldur en íslenskar útgerðir greiða. Vandinn liggur í því þegar veiðar og vinnsla eru á sömu hendi þá hafa útgerðamenn á Íslandi komist upp með að ákvarða verðið nánast einhliða hvaða verð þeir eru tilbúnir að greiða íslenskum sjómönnum.

Það er mjög mikilvægt að allir átti sig á því að það eru ekki bara sjómenn sem verða fyrir tekjutapi vegna þessa ,heldur hafa ríki og sveitafélög orðið af milljörðum í skatttekjur.

Það er óhætt að segja það að oft hefur formaður VLFA fengið ansi sterk viðbrögð við hinum ýmsu málum sem lúta að hagsmunum launafólks sem ég hef vakið athygli á í gegnum árin. En drottinn minn dýri, viðbrögðin sem formaðurinn hefur fengið eftir Kastljósþáttinn í gær þar sem fjallað var um þann gríðarlega verðmun á makríll milli Íslands og Noregs eru gríðarleg.

En eins og fram hefur komið í fjölmiðlum er þessi munur að meðaltali 226% frá árinu 2012 til 2018 en hæst fór verðmunurinn uppí tæp 300% árið 2018.

Aðalmálsvörn Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi eru að gæði makrílsins sem norðmenn veiða sé mun betri en okkar og talaði framkvæmdastjóri SFS um að verið sé að bera saman epli og appelsínur. Þvílíkur útúrsnúningur enda verið að bera saman makríl og makríl en epli og appelsínur eru ekki einu sinni sami ávöxturinn!

Nú hafa mér borist upplýsingar frá sjómönnum að togarinn Margrét EA 710 hafi landað makríl í Færeyjum fyrir hálfum mánuði og fengið meðalverð sem var í kringum 150 krónur en á sama tíma er mér tjáð að meðalverð á Íslandi sé í kringum 60 kr.

Það væri fróðlegt að SFS útskýri fyrir almenningi af hverju séu greiddar 150 krónur fyrir kílóið í Færeyjum en ef þetta íslenska skip hefði landað í Íslandi hefði verðið verið í kringum 60 krónur.

Þessu til viðbótar er rétt að rifja upp að norðmenn veiddu á loðnuvertíðinni hér við land árið 2017,  41 þúsund tonn og var meðalverðið hjá norðmönnunum um 80 krónur fyrir kílóið á meðan meðalveriðið sem íslensku sjómennirnir fengu var í kringum 35 krónur. Samt var hér um sama loðnustofn að ræða með sömu gæði!

Ég ítreka það enn og aftur að það eru ekki bara skipverjar sem verða fyrir tekjutapi vegna þessa, heldur verða ríkissjóður og sveitafélög af gríðarlegum skatttekjum.

Ég skora á stjórnvöld í ljósi þess að Verðlagsstofa skiptaverðs hefur afhjúpað það svindl og svínarí sem viðgengst í verðmyndun á uppsjávarafla að hefja án tafar opinbera rannsókn á verðlagningu á uppsjávarafla á Íslandi.

Eitt er víst að menn hafa hafið opinberar rannsóknir yfir minna tilefni en þetta, enda tekjutap hjá ríkissjóði og sveitafélögum mælt í milljörðum á umræddu tímabili !

Undirbúningur fyrir hina árlegu ferð með eldri félagsmönnum Verkalýðsfélags Akraness er nú á lokastigi. En í ár verður farið um Reykjanesið, enda æði margt þar að sjá og hægt að skoða, en í gegnum árin hefur þátttaka verið gríðarlega góð en um eða yfir 100 eldri félagsmenn þiggja boð í þessar árlegu ferðir sem eru að eldri félagsmönnunum okkar að sjálfsögðu að kostnaðarlausu.

Farið er frá Akranesi um 8:30 á næsta þriðjudag og er áætluð heimkoma um 19:00, en í ár verður Gísli Einarsson fyrrverandi þingmaður og bæjarstjóri farastjóri en hann var einnig fararstjóri í fyrra og stóð sig gríðarlega vel en þá var Suðurlandið skoðað.

Það er stjórn Verkalýðsfélags Akraness mikill heiður að geta þakkað eldri félagsmönnum okkar fyrir sitt framlag við að taka þátt í að byggja upp okkar öfluga stéttarfélag með því að bjóða þeim í dagsferð eins og við höfum gert í fjölmörg ár.

Launaþjófnaður og kjarasamningsbrot stórfyrirtækja í boði Hæstaréttar

Síðasta þriðjudag kynnti ASÍ niðurstöðu rannsóknar um launaþjófnað og kjarasamningsbrot á íslenskum vinnumarkaði. Í fréttum af rannsókninni hefur aðallega verið fókuserað á að mest hafi verið brotið á erlendu launafólki og að hæstu kröfurnar væru í ferðaþjónustu og mannvirkjagerð. Niðurstöður rannsóknarinnar eru grafalvarlegar og því var leitt að sjá

framkvæmdastjóra Samtaka aðila í ferðaþjónustu gera lítið úr alvarleikanum og halda því fram að það væri „gjarnan um heiðarleg mistök að ræða“ hjá ungum, óreyndum fyrirtækjum.

Ekki bara lítil óreynd fyrirtæki sem hlunnfara starfsmenn sína heldur líka stór og rótgróin fyrirtæki

Ég ætla ekki að eltast við þessar ótrúverðugu skýringar enda er mikilvægara að minna á að launaþjófnaður er alls ekki einskorðaður við lítil, ung og óreynd fyrirtæki. Á undanförnum árum hef ég orðið vitni að því að sum af rógrónustu og stærstu fyrirtækjum landsins hlunnfara starfsmenn sína og hafa af þeim lágmarksréttindi samkvæmt kjarasamningum. Ég verð að viðurkenna að það hefur komið mér verulega á óvart hvað stórfyrirtæki sem velta milljörðum árlega, eiga eignir upp á milljarða og hagnast um hundruð milljóna ef ekki milljarða geta engu að síður verið miskunnarlaus í því að hafa nokkra hundraðþúsundkalla af starfsmönnum sínum. Oft eru þessi fyrirtæki að hafa réttindi af þeim sem síst skyldi, harðduglegu starfsfólki sem hefur unnið myrkranna á milli jafnvel í margar vikur í senn. Hér er ég að tala um stórfyrirtæki eins og Skagann hf. ogHval hf. Bæði þessi fyrirtæki hafa haft kjarasamningsbundin réttindi af starfsfólki sínu á síðustu árum.

Fyrirtækin þráast við þótt þeim sé bent á brotin og þau liggi skýrt fyrir.

Stórfyrirtækin hafa öll fengið tækifæri til þess að lagfæra brot sín. Ef um væri að ræða „heiðarleg mistök“ þá myndi maður ætla að fyrirtækin leiðréttu þau um leið og „mistökin“ koma í ljós. Því miður er það allt of sjaldgæft. Hér má sem dæmi nefna stórfyrirtækið Hval hf. sem á eignir upp á marga milljarða og er meðal annars einn stærsti eigandi Arion banka. Dómstólar komust að þeirri niðurstöðu í fyrra að Hvalur hf. hefði hlunnfarið starfsmann sinn um ca. hálfa milljón í laun á hvalvertíðinni 2015. Auk þess hafði Hvalur hf. lögbundna frídaga af starfsmanninum þegar hann vann á stanslausum vöktum allan sólarhringinn í fleiri vikur. Rúmlega hundrað starfsmenn á hvalvertíðum undanfarinnar ára voru einnig hlunnfarnir með sama hætti. Einhver hefði haldið að stórt, öflugt og síðast en ekki síst forríkt fyrirtæki eins og Hvalur hf. myndi strax leiðrétta kjör harðduglegra starfsmanna sem hafa unnið í fyrirtækinu daga og nætur til þess að fyrirtækið geti haldið úti hvalvertíðum sínum. Einhver hefði haldið til að fyrirtækið myndi hlaupa til og greiða það sem óumdeilanlega vantaði upp á umsamin laun og kjarasamningsbundna frídaga starfsmanna. Hvalur hf. sá þó ekki sóma sinn í að greiða starfsmönum það sem þeir áttu rétt á og báru því við að starfsmennirnir væru of seinir að koma með kröfur (svokallað „tómlæti“). Slík afstaða stenst enga heilbrigða skynsemi enda er það skylda vinnuveitanda að greiða rétt laun og veita réttindi samkvæmt lögum og kjarasamningum. Það er ekki skylda starfsmannsins. Því miður virðist þó sem Hæstiréttur Íslands hafi á síðustu mánuðum ákveðið að taka sér stöðu með stórfyrirtækjum gegn starfsmönnum í málum sem þessum.

Hæstiréttur vinnur markvisst gegn gildi og markmiðum kjarasamninga

Ef starfsmaður stelur frá vinnuveitanda er starfsmaðurinn umsvifalaust rekinn þegar þjófnaðurinn kemst upp og honum jafnvel refsað af hinu opinbera. Þetta gildir þó ekki þegar málinu er snúið við. Ef vinnuveitandi stelur frá starfsmanni er vinnuveitanda ekki refsað. Öllu verra er þó að Hæstiréttur hefur á síðustu mánuðum lagt upp í þá furðulegu vegferð að hlífa vinnuveitandanum við því að borga þau laun og kjör sem ranglega voru höfð af starfsmanninum. Með öðrum orðum þá leggur Hæstiréttur blessun sína yfir að vinnuveitendur standi ekki við lágmarksréttindi.

Í forkastanlegum dómi Hæstaréttar í lok mars síðastliðnum var niðurstaðan sú að vinnuveitandi gæti látið starfsmann sinn vinna á kjörum sem eru undir þeim lágmarkskjörum sem fram koma í kjarasamningi og lögum. Þessi dómur fékk litla opinbera umfjöllun en fór alls ekki framhjá verkalýðshreyfingunni sem trúði varla sínum eigin augum. Dómurinn felur einfaldlega í sér grundvallarbreytingu á lagareglum sem hafa verið óumdeildar á íslenskum vinnumarkaði í tugi ára. Með dóminum ákvað Hæstiréttur bara upp á sitt einsdæmi að víkja frá þeirri grundvallarreglu að kjarasamningar stéttarfélaga feli í sér lágmarksréttindi. Hæstiréttur tók það einfaldlega upp hjá sjálfum sér að veikja stoðir og grundvöll kjarasamninga gríðarlega. Niðurstaða Hæstaréttar er að vinnuveitendur geta nú gert ólögmæta ráðningarsamninga og komist algerlega upp með það.

Það er forkastanlegt að Hæstiréttur sé á þeirri vegferð að blessa gróf kjarasamningsbrot á íslenskum vinnumarkaði á grundvelli þess að ef launafólk áttar sig ekki á því nánast innan þriggja mánaða að verið sé að brjóta á réttindum þeirra, þá skuli sýkna fyrirtæki vegna þess að launamaðurinn á að hafa sýnt af sér „tómlæti“

Hvernig á launafólk sem veit ekki að verið sé að brjóta á réttindum sínum að geta sýnt af sér tómlæti?  Hugsið ykkur með allt erlenda fólkið sem starfar hjá íslenskum vinnumarkaði og hefur ekki þekkingu né kunnáttu til að þekkja frumskóg kjarasamningsgreina.  Það er þyngra en tárum taki að Hæstiréttur sé að blessa launaþjónað á grundvelli þess að launafólk áttar sig ekki strax á því að verið sé að hlunnfara það, þetta er svo mikill skandall að það nær ekki nokkurri átt!

Eftir dóminn er ekki hægt að treysta því að kjör launþega fari eftir umsömdum lágmarksréttindum. Með dóminum heimilaði Hæstiréttur að vinnuveitendur gætu haft lágmarksréttindi af starfsmönnum án nokkurra afleiðinga. Dómurinn hafði strax áhrif á dómsúrlausnir héraðsdóms og Landsréttar enda hlýða þeir Hæstarétti. Á þeim tæpu fimm mánuðum sem liðnir eru frá dóminum hefur hann því nú þegar valdið gríðarlegu tjóni en það er aðeins sýnishorn af því tjóni sem verður ef þessari niðurstöðu verður ekki breytt.

Það er sérstakt að þessi vegferð Hæstaréttar byrjaði nánast á sama tíma og verið var að skrifa undir lífskjarasamningana um mánaðamótin mars/apríl þar sem aðilar vinnumarkaðarins og stjórnvöld voru sammála um að taka þyrfti af hörku á brotastarfsemi á íslenskum vinnumarkaði.

Já, það er t.d. kaldhæðnislegt að Hæstiréttur hafi með „tómlætisdómi“ sínum verið að kippa fótunum undan kjarasamningum á Íslandi á sama tíma og aðilar vinnumarkaðarins og stjórnvöld voru að klára lífskjarasamningana til þess að reyna að ná jafnvægi og sanngirni á vinnumarkaði m.a. með loforði frá stjórnvöldum um að heimildir til refsinga verði auknar, í samráði við aðila vinnumarkaðarins, ef atvinnurekandi brýtur gegn lágmarkskjörum launamanns.

Skilaboð Hæstaréttar Íslands er til fyrirtækja sem vilja ástunda launaþjónað er að það er í lagi svo lengi sem starfsmaðurinn áttar sig ekki strax á því að verið sé að brjóta á réttindum hans og á sömu forsendu er það að mati dómsins líka í lagi að gera ólöglega ráðningarsamninga.  Já, skilaboð Hæstaréttar til fyrirtækja sem ástunda launaþjónað er að þið fáið sýknu ef starfsmaðurinn áttar sig ekki strax á því að verið sé að hlunnfara hann!  

Það er ekki nóg að stoppa óheiðarleg fyrirtæki, það þarf að stoppa dómstólana

Viðbrögð framkvæmdastjóra SA við skýrslu ASÍ um launaþjófnað voru að lýsa því yfir að samtökin standi fyrir „ábyrgu atvinnulífi“ og þegar fyrirtæki standi ekki við kjarasamninga brjóta þau ekki bara gegn sínu starfsfólki heldur á samfélaginu í heild og öðrum atvinnurekendum með því að skekkja samkeppnisstöðuna. Ég get tekið undir þetta enda eru kjarasamningar gríðarlega mikilvægir fyrir stöðugleikann á Íslandi (eins og SA hefur ítrekað stanslaust) og þegar brotið er gegn kjarasamningum er því í raun ekki bara verið að stela af starfsfólkinu heldur samfélaginu öllu.

Þegar áðurnefnd rannsókn ASÍ um launaþjófnað var kynnt var um leið nefnt að verið væri að leita leiða til þess að finn leiðir til að berjast gegn brotastarfsemi á vinnumarkaði. SA segist taka heilshugar undir það enda var það hluti af lífskjarasamningunum að skoða hvort hægt væri að skerpa á ábyrgð vinnuveitanda með því að beita launaþjófa refsingu eins og öðrum þjófum.

Það þarf að vinna fljótt og vel í þessu: ASÍ, SA og stjórnvöld þurfa að búa svo um hnútana að það sé ekki með nokkru móti hægt að komast upp með að brjóta kjarasamninga. Eitt af því sem þarf að gera er að setja lög ekki seinna en í haust til þess að stöðva Hæstarétt Íslands og vegferð réttarins, enda er það mat mitt að þessir tómlætisdómar séu ein mesta ógn sem íslenskt launafólk á íslensk verkalýðshreyfing hefur staðið frammi fyrir.

Verkalýðsfélag Akraness fundaði með Sambandi íslenskra sveitafélaga vegna kjarasamnings sem gildir fyrir félagsmenn sem starfa hjá Akraneskaupstað og í Hvalfjarðasveit. Rétt er að geta þess að töluvert langt er síðan samningurinn rann út eða nánar tilgetið 31. mars sl.

En eins og fram hefur komið hér á heimasíðunni þá gerði VLFA samkomulag við Samband íslenskra sveitafélaga um að félagsmönnum sem starfa hjá umræddum sveitafélögum fengu greidda eingreiðslu vegna þess dráttar sem orðið hefur á samningsgerðinni. En þessi eingreiðsla var einskonar fyrirframgreiðsla vegna þess hversu lengi hefur tekið að ganga frá nýjum kjarasamningi. Einnig er Samband íslenskra sveitafélaga búið að skuldbinda sig til að hækka laun okkar félagsmanna um 1,5% til viðbótar þeim almennu launabreytingum samið verður um.

Þessi fundur var haldinn í húskynnum ríkissáttasemjara og var fundurinn góður og ljóst er að ekki ber mikið á milli deiluaðila. En krafa VLFA er sú að launabreytingar verði með sambærilegum hætti og gert var í hinum svokallaða lífkjarasamningi þ.e.a.s að sömu krónutöluhækkanir og svokallaður hagvaxtarauki komi til handa þeim sem taka laun eftir kjarasamningi við sveitafélögin.

Í þessum kjarasamningsviðræðum eru samningisaðilar sammála um að finna sameiginlega niðurstöðu hvað styttingu vinnuvikunnar varðar og á formaður VLFA von á að niðurstaða muni nást hvað það varðar.

Einnig var farið yfir aðrar kröfur sem félagið hefur lagt fram eins og t.d. réttindi tímakaupsfólks, en eins og áður sagði þá var þetta góður fundur og á formaður von á að hægt verði að undirrita nýjan kjarasamning eigi síðar en 15. september nk.

Næsti fundur verður haldinn á næstu dögum.